Głównym źródłem wiedzy do części teoretycznej jest tekst prof. Benjamina Vogla opublikowany na stronie http://fortepian.instrumenty.edu.pl

Poniżej znajdują się przykładowe pytania do tekstu dla Uczestników Kategorii VI:

1. Do której rodziny instrumentów zaliczamy fortepian?
Fortepian zaliczamy do chordofonów klawiszowych (podobnie jak klawikord i klawesyn), czyli instrumentów, w których źródło dźwięku stanowi drgająca struna.
2. Z połączenia których dwóch instrumentów powstał fortepian?
Klawikordu i klawesynu
3. Jak nazywa się twórca fortepianu?
Bartolomeo Cristofori (1655 – 1731)
4. Kiedy pojawiła się pierwsza wzmianka o prototypie fortepianu?
Według pamiętnika Francesca Mannuciego już w lutym 1698 r. zaczął Cristofori pracować nad takim instrumentem, a w inwentarzu instrumentów Medicich z 1700 r. odnotowano klawesyn z piano i forte.
5. W którym roku powstał pierwszy prototyp fortepianu i jak został nazwany?
W 1711 roku we Florencji (data opisania instrumentu Cristoforiego), gravicembalo col piano e forte (klawesyn z możliwością uzyskania piano i forte)
6. Który z elementów muzycznych można realizować na nowym instrumencie - fortepianie?
Dynamikę (dlatego kiedyś nazywano ten instrument pianoforte)
7. Od którego instrumentu: klawikordu czy klawesynu fortepian przejął cechę różnicowania dynamiki dźwięku w zależności od słabszego lub mocniejszego uderzenia w klawisz?
Od klawikordu
8. Które cechy klawesynu przejął Bartolomeo Cristofori konstruując prototyp fortepianu?
Donośność
9. Które cechy klawikordu przejął Bartolomeo Cristofori konstruując prototyp fortepianu?
Możliwość różnicowania dynamiki oraz barwy
10. Jakie elementy mechaniki Cristoforiego zawiera dzisiejsza mechanika fortepianowa?
Umożliwiając ręczne przesuwanie mechanizmu genialny konstruktor zastosował rejestr una corda (dzisiejszy lewy pedał).
Ponadto zachowały się: dźwignia pośrednia, bijnik z wymykiem, chwytnik, system tłumikowy (adaptacja klawesynowych skoczków) i inne.
11. Ile instrumentów Bartolomeo Cristoforiego zachowało się do naszych czasów i gdzie one się znajdują?
Trzy: w Nowym Jorku (USA), w Rzymie (Włochy) i w Lipsku (Niemcy)
Do dziś przetrwały trzy fortepiany Cristoforiego: z 1720 r. w zbiorach The Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, z 1722 r. w Museo Nazionale degli Strumenti Musicali w Rzymie, z 1726 r. (opus 20) w Muzeum Instrumentów Muzycznych Uniwersytetu w Lipsku.
12. Z którego kraju pochodził twórca pierwszych kompozycji na fortepian i jak się nazywał?
Z Włoch, Lodovico Giustini (1685 – 1743)
Twórcą pierwszych kompozycji fortepianowych był Włoch Lodovico Giustini di Pistoia (Sonate da cimbalo di piano e forte, detto volgarmente di martelletti, Florencja 1732 r.)
13. W którym kraju, po Włoszech, rozpoczęto konstruowanie fortepianów i jak nazywała się rodzina konstruktorów?
W Niemczech zaczęto konstruować fortepiany zarówno z mechaniką będącą kopią lub modyfikacją instrumentów florenckich, jak i własnej inwencji. Najwcześniej zaczęli budować je Silbermannowie.
14. Co w mechanice klawesynowej pobudza strunę do drgania?
Piórko
15. Co w mechanice klawikordowej pobudza strunę do drgania?
Metalowy tangent
16. Co w mechanice fortepianowej pobudza strunę do drgania?
Młoteczek oklejony filcem
17. Kto i w którym roku opatentował okleiny z filcu?
Zwiększeniu instrumentu towarzyszyło zwiększenie masy strun, co wymagało zwiększenia masy główek młotków i ich okładzin. Coraz liczniejsze warstwy skóry, naklejane na główki młotków, nie mogły spełnić swego zadania przy uderzeniu w bardziej napięte, grubsze struny i chóry strun. W 1826 r. Henry Pape opatentował we Francji okleiny z filcu i technologię jego produkcji.
18. Co w mechanice fortepianowej powstrzymuje drganie struny?
Tłumik
19. Czy wszystkie wczesne fortepiany posiadały tłumiki?
Nie
20. Jaki instrument zainspirował fortepianową mechanikę odgórną?
Cymbały
Mechaniki odgórne (struny uderzane z góry w kierunku płyty rezonansowej) Mariusa i Schrötera były zainspirowane popularnymi w tym czasie rozbudowanymi cymbałami, na których koncertował skrzypek Pantaleon Hebenstreit (w 1705 r. Ludwik XIV nazwał instrument na jego cześć „pantaleonem”).
21. Jakie rozwiązania oprócz mechaniki odgórnej zainspirowały cymbały?
Cymbały Hebenstreita nasunęły nie tylko pomysł uderzania strun młoteczkami, ale również użycie strun nie tłumionych, co umożliwiało współbrzmienie innych strun, wydających dźwięki z szeregu harmonicznego na zasadzie rezonansu (tak, jak w cymbałach). Stąd fortepiany z mechaniką odgórną nazywano przez długi czas pantalionami, a samego Hebenstreita wynalazcą fortepianu. Cymbały zainspirowały też konstrukcję podnośnika tłumików (dzisiejszy prawy pedał), zwanego często rejestrem pantalionowym.
22. Co oznacza pojęcie rejestr pantalionowy?
Dzisiejszy prawy pedał
23. Jaki mechanizm zastępował pedały w instrumentach z XVIII wieku?
Kolanowe dźwignie rejestrowe
24. Ile pedałów posiada współczesny fortepian?
Dwa lub trzy
25. Czy klawiatura fortepianowa od początku miała układ kolorystyczny jaki znamy obecnie?
Nie (wcześniej, w XVIII wieku, klawiatura posiadała kolorystykę przejętą od klawesynu - klawisze diatoniczne ciemne, chromatyczne jasne)
26. Ile klawiszy liczy klawiatura współczesnego fortepianu?
88 klawiszy
27. Jaki był zakres klawiatury fortepianów skrzydłowych w połowie XVIIII wieku?
Zakres klawiatury fortepianów skrzydłowych wynosił w poł. XVIII w. od 4 do ok. 5 oktaw.
28. Kiedy zwiększono zakres klawiatury do 5 i 1/2 oktawy?
Po 1810 roku
29. Kiedy zwiększono zakres klawiatury do 6 i 1/2 oktawy?
Po 1820 roku
30. Ile oktaw ma klawiatura współczesnego fortepianu?
7 i 1/2 oktawy
31. Jak nazywają się poszczególne oktawy klawiatury fortepianowej?
Oktawa subkontra, kontra, wielka, mała, razkreślna, dwukreślna, trzykreślna, czterokreślna
32. Jakie są typy fortepianów?
Fortepiany poziome – stołowe, skrzydłowe; pionowe – fortepian-żyrafa, fortepian-lira; pianino; hybrydy – fisharmonia, luthéal, pianola
33. Kto jest konstruktorem najstarszego zachowanego fortepianu stołowego i kiedy został on zbudowany?
Najstarszy z zachowanych fortepianów stołowych zbudował w 1742 r. Johann Socher z Sonthofen (Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze).
34. W którym kraju i w którym roku powstał pierwszy fortepian pionowy?
Pierwsze fortepiany pionowe naśladowały klawicytherium. I w tym wypadku prymat ostatecznie należy się Włochom. W Konserwatorium Florenckim znajduje się pionowy fortepian zbudowany w 1739 r. przez Domenica del Mela z Gagliano.
35. Kto i w którym roku nadał instrumentowi pionowemu nazwę pianino?
Nazwę „pianino” (mały fortepian) nadał instrumentowi francuski fabrykant Camille Pleyel w 1815 roku.
36. Jaka jest zasadnicza różnica w budowie pomiędzy fortepianem i pianinem?
Układ strun (w fortepianie poziomy, w pianinie pionowy)
37. Kto, kiedy i w jakim fortepianie zastosował po raz pierwszy ukośne ułożenie strun?
W fortepianie-piramidzie z 1745 r. Friederici zastosował po raz pierwszy ukośne ułożenie strun.
38. Kto i w którym roku opatentował krzyżowy układ strun?
Krzyżowy układ strun opatentował w 1828 r. Henry Pape, a potem inni konstruktorzy. Umożliwiło to skrócenie instrumentów pionowych nawet do 100 cm przy jednoczesnym zachowaniu odpowiednich proporcji długości strun poszczególnych rejestrów. Krzyżowy układ strun rozpowszechnił się jednak dopiero w II poł. stulecia wraz z odlewanymi ramami metalowymi.
39. Który konstruktor był twórcą prototypu mechaniki staroniemieckiej?
Johann Andreas Silbermann ze Strasburga, starszy brat Gottfrieda, uchodzi za twórcę prototypu mechaniki staroniemieckiej, tzw. naciskowej (późniejszej wiedeńskiej). Mechanika ta wywodzi się z mechaniki klawikordowej, której nieruchomy tangent został zastąpiony ruchomym młotkiem, nadal połączonym z dźwignią klawiszową. Łącznikiem były widełki mieszczące oś trzonka młotka. Przy naciśnięciu klawisza zatrzymanie ogona trzonka powodowało podniesienie główki młotka ku górze. Zazwyczaj główki młotków w mechanice staroniemieckiej i wiedeńskiej były zwrócone w kierunku klawiatury (odwrotnie niż w mechanice Cristoforiego i jej pochodnych).
40. Jaka jest zasadnicza różnica pomiędzy tzw. mechaniką wiedeńską a mechaniką angielską?
Mechanika tzw. nowoangielska (będąca w rzeczywistości mechaniką francuską Erarda) charakteryzuje się podwójnym wymykiem umożliwiającym bardziej precyzyjne realizowanie repetycji
41. Kto opatentował mechanizm z podwójnym wymykiem?
Większe i cięższe główki to grubsze i dłuższe trzonki i dalsze zwiększenie masy całego mechanizmu. Spowodowało to ograniczenie sprawności technicznej. Stąd waga opatentowanego przez Erarda w 1821 r. mechanizmu z podwójnym wymykiem. Mechanizmy repetycyjne o pojedynczym i podwójnym działaniu (wprowadzane przez różnych konstruktorów) usprawniły szybkie powtarzanie dźwięków w mechanikach angielskich. Wersja Erarda okazała się najlepsza i w zmodyfikowanej formie jest stosowana do dziś.
42. W którym typie fortepianu pojawiła się po raz pierwszy pełna rama odlewana i kto jest twórcą patentu dla fortepianu skrzydłowego?
W instrumentach stołowych pojawiły się pierwsze pełne ramy odlewane, jeden z podstawowych elementów konstrukcyjnych dzisiejszego fortepianu. Taką ramę dla instrumentu stołowego opatentował, jako pierwszy, w 1825 r. Alpheus Babcock z Bostonu. Kolejne patenty należały do H. Pape’a w 1826 r. i drugiego paryżanina G. Petzolda w 1829 r. Dopiero w 1843 r. pojawił się patent pełnej ramy dla fortepianu skrzydłowego (J. Chickering z Bostonu).
43. Jaka była długość największych fortepianów w połowie XIX wieku?
około 250 centymetrów
44. Jaka jest długość największego współczesnego fortepianu?
308 centymetrów (fortepian firmy Fazioli Model F308)
45. Jak nazywa się najstarsza na świecie firma produkująca fortepiany?
Pleyel
46. Jak nazywa się najsłynniejsza firma produkująca fortepiany?
Steinway & Sons
47. Fortepiany którego konstruktora w końcu zaakceptował Jan Sebastian Bach?
Gottfrieda Silbermanna
Pierwsze fortepiany słynnego organmistrza Gottfrieda Silbermanna z Freibergu nie znalazły uznania u J. S. Bacha. Dopiero ok. 1745 r. jego 15 instrumentów zyskało aprobatę starego mistrza, dzięki czemu zostały zakupione przez Fryderyka Wielkiego do Pałacu w Poczdamie.
48. Na fortepianie której firmy najchętniej grał Fryderyk Chopin?
Na fortepianie firmy Pleyel
49. Jak nazywała się firma produkująca ulubione fortepiany Claude’a Debussy’ego?
Bechstein
50. Która firma produkuje fortepian posiadający cztery pedały?
Fazioli
51. Jak nazywa się pierwszy konstruktor fortepianu w Polsce?
Ignacy Skurski